حسن تعلیل
حسن تعلیل چیست
آرایه حسن تعلیل یا بهانه نیکو، آوردن دلیل ادبی برای مطلب، واقعه یا پدیده ای طبیعی در سخن است، به گونه ای که غیرحقیقی و ادعایی باشد و برای افزودن زیبایی و تأثیر سخن باشد.
برای مثال، بسیار روشن است که بارش باران به دلیل تغییرات آب و هوایی است و دلیل علمی دارد. حال اگر ما برای بارش باران، دلیل ادبی بیاوریم و بگوییم: «چون من غمگین و سوگوار هستم، آسمان برای همدردی با من دارد می گرید». این کار ما حسن تعلیل است؛ زیرا برای یک پدیدۀ طبیعی، دلیل ادبی و ساختگی آورده ایم و دلیل علمی و واقعی آن را در نظر نگرفته ایم.
اگر تعلیل در اثری لطیف نباشد، یا جنبۀ علمی داشته باشد، نمیتوان آن را ادبی دانست.
***
برای دیدن سایر آرایه های ادبی میتوانید از صفحه آرایه ها و صنایع ادبی بازدید کنید.
***
مثال برای حسن تعلیل:
در بیت زیر مثال حسن تعلیل در ادبیات، شاعر علت روییدن گلها را، در خاک خفتن گل اندامان (زیبارویان) دانسته است؛ در حالی که ارتباطی میان این دو امر نیست:
عجب نیست، بر خاک اگر گل شکفت که چندین گل اندام در خاک خُفت (بوستان سعدی)
***
شاعر در مثال حسن تعلیل زیر، علت خندیدن لاله و گلزار را، گریه کردن بی سبب ابر دانسته است که یک دلیل ادبی است:
ز بهر آنکه همی گرید ابر بی سببی همی بخندد بر ابر، لاله و گلزار (سنا)
***
شاعر در بیت زیر می گوید: چون پسته گستاخی کرده و از تنگ بودن دهان خودش در برابر دهان تو لاف زده است، مردم دهنش را باز و پاره می کنند و این یک دلیل ادبی و ادعایی است؛ زیراپسته لاف نمیزند و مردم هم برای خوردن پسته آن را باز می کنند، نه برای تنبیه آن:
پیش دهنت پسته ز تنگی زده لاف ز آن است که هرکس دهنش پاره کند (سنا)
***
شاعر در بیت زیر، علت خمیده شدن پشت پیرمردان را این دانسته که خم شده اند و در خاک به دنبال گنج جوانی خود می گردند که در خاک مدفون شده است:
خمیده پشت از آن گشتند مردان جهاندیده که در خاک می جویند ایام جوانی را (نظامی)
***
اگر نظر و یا سوالی درباره‌ی ارایه حسن تعلیل دارید، لطفا در بخش نظرات مطرح کنید تا پاسخگوی شما باشیم.
خیلی خوب است. از سایت ادب آباد سپاس.
چقدر عالی و روان توضیح دادید مثال ها هم بسیار خوب بودند ممنونم از وقت و زحماتتون.
خیلی ممنون توضیحاتتون عالی و مفهومی بود
درود دوست گرامی سپاس از دیدگاه زیباتون
سلام مقاله خیلی خوبی درباره ی حسن تعلیل نوشتید تشکر ازشما
تشکر از مطلب خوبتون حسن تعلیل چیست را به خوبی بیان کردید و توضیح دادید
درود به طور کامل آرایه حسن تعلیل را متوجه شدم سپاس
سلام، مثالهای خوبی داشت. خسته نباشید. از شما سپاسگزارم🌹
درود بر شما. مثالها و توضیحات خوبی داشت. خسته نباشید به ادب آباد🌻🌻
دروووود، عالی بود. سپاس از ادب اباد.💚
ببخشید الان برای مثال کتاب که نوشته:
چو سرو از راستی برزد علم را ندید اندر جهان تاراج غم را
میشه اینو یکی بگه
درود،
در این بیت شاعر می‌گوید که سرو به این دلیل همیشه سبز است و هیچ وقت مانند درختان دیگر غمگین نیست (برگهایش زرد نمیشود و نمیریزد) که راست قامت است و پیچ و خم و کلکبازی در کارش نیست.
یعنی شاعر دلیل شادابی و سرسبزی همیشگی درخت سرو را راست‌قامتی آن دانسته است.
دلم همون جنسی را میخواهد که مولانا زد و گفت : باغ سلام میکند ، سرو قیام میکند ، سبزه پیاده میرود ، غنچه سواره میرسد
سپاس فراوان بسیار عالی بود.
مثال ها کمو ساده بودن
عالی بود ولی مثال ها بسیار ساده بود ممنون از شما