مسمط

30,080

قالب مسمط:

مسمط چیست: از نظر لغوی، واژه «مُسَمَّط» از ریشه «سَمط» گرفته شده که در زبان عربی به‌ معنی «رشته» است و چون در این قالب شعری این گونه به‌ نظر می‌آید که بندهای شعر به رشته کشیده شده‌اند، آن را «مُسَمَّط» یعنی «به رشته کشیده شده» یا «به رشته درآمده» می‌گویند.

در اصطلاح ادبی، «مُسَمَّط» یک قالب شعری است که مانند ترکیب ­بند و ترجیع ­بند، از چند بخش کوچک تشکیل می ­شود که هر بخش دارای سه یا چهار مصراع یا بیشتر است که بر یک وزن و قافیه ­اند و مصراع آخر هر بخش از آن با مصراع ­های دیگر آن بخش، هم­وزن هست؛ اما هم­قافیه نیست و با مصراع آخر بخش های دیگر هم­قافیه است. هر بخش از مسمط را یک «لَخت»(بخش، تکه) یا «رِشته» می­ گویند.

ممکن است همۀ مصراع ­های لَخت اول مسمط، هم قافیه باشند و اختلاف قافیه در مصراع آخر از لَخت دوم شروع شود. مصراع آخر رشته های مسمط را مصراع قافیه و بند مسمط و بند تَسمیط می­ نامند.

شاعر ایرانی بنیانگذار قالب مسمط:

منوچهری دامغانی، شاعر قرن پنجم، بنیانگذار قالب مسمط است و شاعران دیگری مانند ناصرخسرو، شیخ بهایی، قاآنی، ملک الشعرای بهار و پروین اعتصامی نیز اشعاری در قالب مسمط سروده ­اند.

***

برای دیدن و مطالعه ی سایر قالب های شعر فارسی به صفحه قالب های شعر پارسی مراجعه کنید.

***

 

مثال و نمونه شعر در قالب مسمط:

مسمط از منوچهری:

بوستانبانا امروز به بستان بده‌ای؟
زیر آن گلبن چون سبز عماری شده‌ای؟
آستین برزده‌ای دست به گل برزده‌ای؟
غنچه‌ای چند ازو تازه و تر برچده‌ای؟

دسته‌ها بسته به شادی بر ما آمده‌ای؟
تا نشان آری ما را ز دل افروز بهار؟

باز گرد اکنون و آهستگشان بر سر و روی
آبکی خرد بزن خاک لب جوی بروی
جامه‌ای بفکن و برگرد به پیرامن جوی
هر کجا تازه گلی یابی از مهر ببوی

هر کجا یابی ازین تازه بنفشهٔ خودروی
همه را دسته کن و بسته کن و پیش من آر

چون به هم کردی بسیار بنفشهٔ طبری
باز برگرد به بستان در چون کبک دری
تا کجا بیش بود نرگس خوشبوی طری
که به چشم تو چنان آید، چون درنگری

که ز دینار در آویخت کسی چند پری
هرچه بشکفته بود پاک بکَن باک مدار

گذری گیر از آن پس به سوی لاله‌ستان
طوطیان بین همه منقار به پر خفته ستان
هریکی همچو یکی جام درو غالیه‌دان
بالش غالیه دانش را میلی به میان

میل آن غالیه پرغالیهٔ غالیه‌دان
زین نشان هرچه بیابی به من آور یکبار

ای شرابی به خمستان رو و بردار کلید
در او باز کن و رو به آن خم نبید
از سر و روی وی اندر فکن آن تاج تلید
تا ازو پیدا آید مه و خورشید پدید

جامهایی که بود پاکتر از مروارید
چون بدخشی کن و پیش آر و فرو نِه به قطار

به رکوع آر صراحی را در قبلهٔ جام
چون فرو ناله شود، باز درآور به قیام
از سجودش به تشهد بر و آنگه به سلام
زو سلامی و درودی ز تو بر جمع کرام

این نماز از در خاصست، میاموز به عام
عام نشناسد این سیرت و آیین کبار

مطربا گر تو بخواهی که میت نوش کنم
به همه وجهت سامع شوم و گوش کنم
شادی و خوشی، امروز به از دوش کنم
بچمم، دست زنم، نعره و اخروش کنم

غم بیهودهٔ ایام فراموش کنم
به سوی پنجه بر آن پنج و سه را سوی چهار

بربط تو چو یکی کودکک محتشمست
سر ما زان سبب آنجاست که او را قدمست
کودکست او، ز چه معنی را پشتش به خمست
رودگانیش چرا نیز برون شکمست

زان همی‌نالد کز درد شکم با اَلَم است
سر او نِه به کنار و شکمش نرم بخار

گر سخن گوید، باشد سخن او رهِ راست
زو دلارام و دل‌انگیز سخن باید خواست
زان سخنها که بدو طبع ترا میل و هواست
گوش مالش تو به انگشت بدانسان که سزاست

گوش مالیدن و زخم ارچه مکافات خطاست
بی‌خطا گوش بمالش، بزنش چوب هزار

تا هزارآوا از سرو برآرد آواز
گوید: او را مزن ای باربد رودنواز
که به زاری وی و زخم تو شد از هم باز
عابدان را همه در صومعه پیوند نماز

تو بدو گوی که ای بلبل خوشگوی میاز
که مرا در دل عشقیست بدین نالهٔ زار

خاصه هنگام بهاران که جهان خوش گشته‌ست
آسمان ابلق و روی زمی ابرش گشته‌ست
دشت مانندهٔ دیبای منقش گشته‌ست
لاله بر طرف چمن چون گه آتش گشته‌ست

مرغ در باغ چو معشوقهٔ سرکش گشته‌ست
که ملک را سزد ار وی که دهد جام عقار

ملک عادل، خورشید زمین، تاج زمان
بوالاَسد، حارث منصور امیر جیلان
آنکه چون او ننموده‌ست شهی چرخ کیان
هرچه از کاف و ز نون ایدر کرده‌ است عیان

از بدیها که نکرده‌ است، ورا عقل ضمان
دین گرفته‌ است ازو زین شرف و دوده فخار

***

اگر نظر و یا سوالی درباره‌ی قالب شعر مسمط دارید، لطفا در بخش نظرات مطرح کنید تا پاسخگوی شما باشیم.

14 نظرات
  1. هدی ایرانی می گوید

    خیلی کامل و عالی قالب شعری مسمط توضیح دادید سپاس از سایت خوبتون

    1. ادب آباد می گوید

      سلام دوست عزیز تشکر از شما

  2. سینا می گوید

    سلام مسمط یعنی چه ؟

    1. ادب آباد می گوید

      درود دوست عزیز،
      از نظر لغوی، واژه «مُسَمَّط» از ریشه «سَمط» گرفته شده که در زبان عربی به‌ معنی «رشته» است و «مُسَمَّط» یعنی «به رشته کشیده شده».

  3. هادی می گوید

    دروووووود،
    توضیحاتش خیلی خوب بود. سپاسگزاریم.🌹

    1. ادب آباد می گوید

      درود دوست گرامی سپاس از شما

  4. کسری می گوید

    سلام،
    مثال قشنگی اوردید. اگر باز هم اضافه کنید ممنون میشم.
    خسته نباشید.

    1. ادب آباد می گوید

      درود دوست گرامی سپاس از شما
      بله چشم حتما

  5. شیرین می گوید

    سلام و درود بر شما

    توضیحات عالی بودن، دو سوال تو ذهنم مونده ممنون میشم راهنمایی بفرمایید

    مسمط هم باید در وزن از رباعی یا دو بیتی پیروی کنه یا در هر وزنی می تونه باشه
    و سوال دوم مسمط معمولا در چه مضمونی نوشته میشه

    متشکرم

  6. منیژه می گوید

    سلام تفاوت مسمط و ترکیب بند چیست؟

  7. ناهید می گوید

    آیا ترکیب بند و ترجیع بند زیرمجموعه ی مسمط به حساب می آیند؟

    1. Drabdollahi می گوید

      درود بر شما،
      خیر، زیرا مسمط پس از ترکیب بند و ترجیع بند ابداع شده و نسبت به آنها تازه تر است. بنا بر این می توان گفت که مسمط زیر مجموعه آنهاست. اما از نظر ساختار شعری که هرسه شعر از بندهایی تشکیل شده و به وسیله بیت یا مصراعی به هم متصل شده اند، می توان همه را در یک گروه جای داد.
      شاد و پیروز باشید.

  8. Drabdollahi می گوید

    درود بر شما،
    برای دانستن این مطلب، توضیحات آرایه ترکیب بند را ببینید.
    سپاسگزارم.

  9. MMD می گوید

    موضوع قالب شعری مسمط چیست

ارسال یک پاسخ

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.