مستزاد

قالب مستزاد چیست:

مستزاد چیست: قالب مستزاد به این صورت است که در آخر هر مصراعِ رباعی یا غزل و قطعه و امثال آن، جمله ­ای کوتاه از نوع نثر مسجع بیفزایند که در معنی با آن مصراع مربوط باشد، اما از وزن اصلی شعر، خارج و زاید باشد. به همین مناسبت، آن نوع شعر را مستزاد نامیده ­اند.

رعایت قافیه در قالب شعری مستزاد و ربط آن به حسب معنی به کلام منظوم در سیاق، شرط است، اما بیت باید که بدون­ فقرۀ مستزاد، در نفس خویش تمام باشد؛ چنانچه اگر مستزاد(آن نیم مصراع افزوده شده) باشد یا نباشد، معنی بیت موقوف بر آن نباشد.

پیش از دورۀ سلجوقی، نشانی از مستزادگویی نیست و نخستین مستزاد از مسعود سعد سلمان است؛ اگرچه در اشعار منسوب به ابوسعید ابوالخیر نیز مستزاد دیده شده است. مستزاد هم، مانند مُسَمَط، از مشروطه به بعد رواج یافت و از آن برای ساختن اشعار ملی و میهنی استفاده کرده ­اند.

برای دیدن و مطالعه ی سایر قالب های شعر فارسی به صفحه قالب های شعر پارسی مراجعه کنید.

***

شاعران مستزادگوی:

در ادبیات فارسی، شاعرانی همچون: مسعود سعد سلمان، عطار، مولوی، مشتاق اصفهانی، میرزادۀ عشقی، ملک الشعرای بهار، سید اشرف الدین حسینی گیلانی(نسیم شمال) و جلال الدین همایی، اشعاری در قالب مستزاد سروده­ اند.

 

مثال برای مستزاد مولوی:

هر لحظه به شکلی بتِ عَیار بر آمد
دل بُرد و نهان شد

هر دم به لباس دگر آن یار بر آمد
گه پیر و جوان شد

گه نوح شد و کرد جهانی به دعا غرق
خود رفت به کشتی

گه گشت خلیل و به دلِ نار بر آمد
آتش گُل از آن شد

یوسف شد و از مصر فرستاد قَمیصی
روشنگر عالم

از دیدۀ یعقوب چو اَنوار بر آمد
تا دیده عیان شد

حقا که هم او بود کاندر یدِ بیضا
می کرد شَبانی

در چوب شد و بر صفتِ مار بر آمد
زآن فخر کیان شد

می گشت دَمی چند بر این روی زمین او
از بهر تَفَرُّج

عیسی شد و بر گنبد دوار بر آمد
تسبیح کنان شد

بِالجمله هم او بود که می آمد و می رفت
هر قرن که دیدی

تا عاقبت آن شکل عرب وار بر آمد
دارای جهان شد

منسوخ چه باشد؟ نه تناسخ به حقیقت
آن دلبر زیبا

شمشیر شد و در کف کرار بر آمد
قَتال زمان شد

نی نی، که هم او بود که می گفت اَنَا الحَق
در صوتِ الهی

منصور نبود آن که بر آن دار بر آمد
نادان به گمان شد

رومی سخن کفر نگفته ست و نگوید
منکر مَشَویدَش

کافر بوَد آن کس که به انکار بر آمد
از دوزخیان شد

***

 

مثال مستزاد از ملک الشعرای بهار: