مبالغه

آرایه مبالغه(بزرگ نمایی):

اغراق چیست:بزرگ­ نمایی یا مبالغه در کلام، آن است که که در وصف کسی یا چیزی، ویژگی­ های آن را بسیار بزرگتر و فراتر از آنچه که هست، بیان کنند. مبالغه بر زیبایی کلام و جنبه های عاطفی و احساسی شعر یا نثر می افزاید.

***

برای دیدن سایر آرایه های ادبی میتوانید از صفحه آرایه ها و صنایع ادبی بازدید کنید.

انواع بزرگ نمایی:

بزرگ­ نمایی سه گونه است؛ مبالغه، اغراق، غلو.

مبالغه و اغراق آن است که در صفت کردن و ستایش و نکوهش کسی یا چیزی، افراط و زیاده روی کنند، چندان که از حد عادت معمول بگذرد و برای شنونده شگفت انگیز باشد؛ اما هرگاه گوینده اغراق و مبالغه را به درجه ­ای رسانده باشد که در عقل و عادت ممکن و باور کردنی نباشد، آن را غلو گویند؛ مانند بیت زیر که شاعر برای نشان دادن بزرگی و شکوه اسفندیار، در سخن خود غُلُو می ­کند و می­ گوید: اگر کوه آهن نام افراسیاب را بشنود، از ترس آب می­ شود!

شود کوه آهن چو دریایِ آب

اگر بشنود نامِ افراسیاب (فردوسی)

شاعران ایرانی، به نسبت، بیش از شاعران عرب به اغراق توجه داشته­ اند، از میان انواع ادبی، بهترین عرصه برای عرضۀ اغراق، حماسه است. در شعر فارسی، بهترین نمونه­ های اغراق را می ­توان در شاهنامۀ فردوسی یافت.

***

تفاوت مبالغه با سخن دروغ:

فرق مبالغه و اغراق با سخن دروغ در این است که در دروغگویی قصد فریبکاری دارند، اما در مبالغه و اغراق، قصد فریبکاری ندارند و مقصود گوینده، تزیین سخن است به صنعت مبالغه و اغراق، نه دروغگویی.

مسئلۀ دروغ و راست مربوط به زبانِ خبر است، در حالی که شعر، کلامی انشایی و عاطفی است، نه خبری و هدف کلام انشایی و عاطفی، نشان دادن عواطف شدید و در نتیجه، زیبایی آفرینی است، نه خبررسانی. اغراق و غلو ترفندهایی برای نشان دادن عواطف و احساسات گوینده هستند و جنبۀ خبری ندارند.

***

مثال و نمونه مبالغه و بزرگ نمایی:

در  بیت زیر آرایۀ غلو وجود دارد؛ شاعر در مدح پادشاه و برای توصیف خشم و هیبت او می­ گوید: کسی که با نیزۀ تو کشته شود، از ترس نیزۀ تو در روز قیامت حاضر نمی ­شود:

کسی کز سِنان تو جان داده باشد

ز بیمِ سِنان تو نآید به محشر (اَزرقی)

***

شاعر در بیت زیر، برای وصف بزرگی جام شراب، می­ گوید: آن جام شراب آنقدر بزرگ بود که یک کشتی می­ توانست بر روی آن بگذرد. شاعر در سخن خود غلو کرده است؛ زیرا هیچ جام شرابی آنقدر بزرگ نیست که یک کشتی بر روی آن بگذرد و چنین چیزی محال است:

بیاورد یک جام مِی می­گُسار

که کشتی بکردی برو بر گذار (فردوسی)

***

در بیت زیر، شاعر در ستایش پادشاه خود مبالغه می­ کند و می­ گوید: فرماندهان سپاه از صدای تو بسیار می ترسند، همان گونه که پرندگان و حیوانات وحشی از صدای طبل و زنگ می­ ترسند و فرار می ­کنند:

چنان رَمَند ز آوای تو سران سپاه

که مرغ آبی ز آوای طبل و وحش از زنگ (فرخی)

***

در بیت زیر، شاعر در توصیف حال و هوای میدان نبرد اغراق می­ کند و می­ گوید: از ضربه سم اسبان، زمین شش تکه شد و آسمان هشت تکه:

ز سمّ ستوران در آن پهن دشت

زمین شد شش و آسمان گشت هشت (فردوسی)

***

در بیت زیر، شاعر در توصیف دلاوری پهلوان داستان خود اغراق می­ کند و می­ گوید: من در روز جنگ با کمان خود می توانم آسمان را به زمین بدوزم:

که من از گشادِ کمان روز کین

بدوزم همی آسمان بر زمین (فردوسی)

***