مولانا(مولوی)

مولانا:

جلال ­الدین محمد بلخی رومی، معروف به مولوی و مولانا، از بزرگترین شاعران عارف قرن هفتم هجری در ادب پارسی است. پدر او «بهاء وَلَد» خطیب بزرگ بلخ بود و به دلیل اختلافاتی که با سلطان محمد خوارزمشاه داشت، بر منبر خود از دربار انتقاد می­ کرد، این امر سبب شد که سلطان او را قلمرو خود بیرون کند. وقتی بهاء ولد آهنگ سفر کرد، مولوی حدود دوازده سال داشت. از بلخ به سوی بغداد و از آنجا به لارِندَه (از توابع قونیه) و سرانجام به دعوت کی­قباد اول سلجوقی، به قونیه که پایتخت سلجوقیان روم بود، رفت.

مولوی در این سال­ها، بزرگ شد و ازدواج کرد و به تحصیل و تدریس پرداخت و پدرش نیز درگذشت. روزی مولوی با شمس تبریزی آشنا شد و پس از همنشینی و دوستی با شمس، تحولی عظیم در او ایجاد شد و به شاعری عارف و عاشق تبدیل شد.

آثار مولانا عبارتند از:

«مثنوی معنوی» در شش دفتر و حدود ۲۶۰۰۰ بیت دارد، «غزلیات شمس» یا دیوان کبیر، غزل­های تازه و شورانگیز در دیوان مولوی فراوان است. «رباعیات»، «فیه ما فیه» که سخنان مولوی به نثر است، «مَجالس سَبعه» که شامل هفت مجلس به نثر و «مَکاتیب» شامل نامه­ های مولانا به دیگران است. تخلص وی در اشعارش، «خَمُش، خَموش و خاموش» است.

 

 

غزلیات شمس از مولانا:

جمع مستان:

اندک اندک جمع مستان می رسند        اندک اندک می پرستان می رسند

دلنوازان نازنازان در ره اند                     گلعذاران از گلستان می رسند

اندک اندک زین جهان هست و نیست    نیستان رفتند و هستان می رسند

جمله دامن های پرزر همچو کان            از برای تنگدستان می رسند

لاغران خسته از مرعای عشق              فربهان و تندرستان می رسند

جان پاکان چون شعاع آفتاب                  از چنان بالا به پستان می رسند

خرم آن باغی که بهر مریمان                 میوه های نو زمستان می رسند

اصلشان لطفست و هم واگشت لطف     هم ز بستان سوی بستان می رسند

***

 

آمد بهارِ جان‌ها:

آمد بهار ِ جان‌ها ای شاخ ِ تر به رقص آ       

چون یوسف اندر آمد، مصر و شکر! به رقص آ

ای شاه ِ عشق‌پرور مانند ِ شیر ِ مادر         

ای شیر! جوش‌در رو. جان ِ پدر به رقص آ

چوگان ِ زلف دیدی، چون گوی دررسیدی     

از پا و سر بریدی. بی‌پا و سر به رقص آ

تیغی به دست، خونی آمد مرا که چونی؟   

گفتم بیا که خیر است! گفتا: نه! شر! به رقص آ

از عشق، تاج‌داران در چرخ ِ او چو باران       

آن جا قبا چه باشد؟ ای خوش کمر به رقص آ

ای مستِ هست گشته! بر تو فنا نبشته   

رقعۀ فنا رسیده بهرِ سفر به رقص آ

در دست، جام ِ باده، آمد بُتم پیاده           

گر نیستی تو ماده، ز آن شاه ِ نر به رقص آ

پایان ِ جنگ آمد. آواز ِ چنگ آمد                 

یوسف زِ چاه آمد. ای بی‌هنر! به رقص آ

تا چند وعده باشد وین سَر به سجده باشد؟   

هجرم ببُرده باشد رنگ و اثر؟ به رقص آ

کی باشد آن زمانی، گوید مرا فلانی:           

کای بی‌خبر! فنا شو! ای باخبر! به رقص آ

طاووس ِ ما درآید و آن رنگ‌ها برآید               

با مرغ ِ جان سراید: بی‌بال و پر به رقص آ

کور و کران ِ عالَم، دید از مسیح، مرهم           

گفته مسیح ِ مریم: ک‌ای کور و کر! به رقص آ

مخدوم، شمسِ دینَست تبریز رشکِ چینَست   

اندر بهار حسنش شاخ و شجر به رقص آ

***

گزیده رباعیات مولوی: