آرایه تلمیح

آرایه تلمیح:

تلمیح در لغت به معنی نگاه کردن است به چیزی، اشاره کردن به سوی چیزی و در اصطلاح، اشاره­ ای است گذرا و ضمنی به واقعه، داستان، آیۀ قرآنی یا حدیث، بدون اینکه گوینده قصد گفتن آن واقعه، داستان، آیه یا حدیث را داشته باشد.

در تلمیح آیات قرآنی و احادیث، آن مقدار از آیه و حدیث آورده می­ شود که اگر شنونده یا خواننده سابقۀ ذهنی نسبت به آن آیه و حدیث داشته باشد، می­ تواند تلمیح را دریابد. بنابراین، لازمۀ دریافت معنی و زیبایی تلمیح، آشنایی قبلی با آن داستان، مثل، آیه یا شعر است.

***

ارزش و اهمیت آرایه تلمیح:

آوردن تلمیح در شعر و نثر به زیبایی کلام می­ افزاید؛ زیرا:

• تناسب و رابطه ­ای میان مطلب اصلی و داستان و واقعه ­ای برقرار می ­سازد.
• در تلمیح با واژه یا جمله­ ای، داستانی کامل یا کل مطلبی در ذهن تداعی می­ شود. این تداعی که سبب به خاطر آمدن و زنده شدن داستان یا مطلبی می­ گردد، بسیار شیرین و خوش است.
• در تلمیح ایجاز هست یعنی معنی و مفهوم بسیار در سخنی کوتاه و مختصر و ایجازی که رسانندۀ معنی باشد، از موارد بلاغت و هنر کلامی است.

***

مثال برای آرایه تلمیح:

به تلمیحاتی که در اشعار زیر آمده و توضیحات آنها توجه کنید:

یار مفروش به دنیا که بسی سود نکرد

آن که یوسف به زَرِ ناسِره بفروخته بود (حافظ)

بیت بالا به داستان حضرت یوسف تلمیح دارد که برادرانش او را در چاه انداختند و کسانی که یوسف را پیدا کردند، او را با خود بردند و به عنوان برده فروختند.

***

مصراع اول بیت زیر، به داستان در آتش انداختن حضرت ابراهیم (ع) به دستور نمرود تلمیح دارد. مصراع دوم نیز به داستان غرق شدن لشکر فرعون در رود نیل تلمیح دارد:

گلستان کند آتشی بر خلیل

گروهی بر آتش بَرَد ز آب نیل (بوستان سعدی)

***

شاعر در بیت زیر به واقعۀ عاشورا (دهم محرم سال ۶۱ هجری) که شهادت امام حسین (ع) و یارانش به دست بنی امیه اتفاق افتاد و نیز به اسارت بردن اهل بیت پیامبر پس از این واقعه، اشاره دارد:

به آب چشم اسیرانِ اهل بیت پَیَمبَر

به خون پاکِ شهیدان عَشرِ ماه محرم (فلکی شروانی)

***

تلمیح به آیات قرآن:

در اشعار زیر به آیه هایی از قرآن کریم اشاره شده و توضیحات لازم نیز برای آنها بیان شده است:

بانگ آید هر زمانی زین رَواق آبگون

آیتِ اِنّا بَنَیناها وَ اِنّا موسِعون (مولوی)

بیت بالا اشاره دارد به آیۀ ۴۷ سورۀ «اَلذّارِیات» که می­ فرماید:« وَالسَّماءَ بَنَیناها بِاَیدٍ وَ اِنّا لَمُوسِعُون»: آسمان را به قدرت خود بنا کردیم و همانا ما وسعت دهنده­ ایم.

***

یکی را به سر برنهد تاج بخت

یکی را به خاک اندر آرد ز تخت (بوستان سعدی)

بیت بالا تلمیح دارد به آیۀ ۲۶ سورۀ «آل عمران» که می­ فرماید:« تُوتیِ المُلکَ مَن تَشآءُ و تَنزِعُ المُلکَ مِمَّن تَشآء»: به هر کس که بخواهی حکومت می­ دهی و از هر کس که بخواهی حکومت را می­ گیری.

***

 

اگر نظر و یا سوالی درباره‌ی آرایه تلمیح دارید، لطفا در بخش نظرات مطرح کنید تا پاسخگوی شما باشیم.