آرایه تشخیص|شخصیت بخشی

تشخیص چیست | جان بخشی چیست با مثال

تشخیص : گاه شاعران و نویسندگان، صفات و نسبت­ هایی را به اشیاء یا حیوانات می­ دهند که آن صفات و نسبت­ ها، ویژۀ انسان است. مثلاً «آسمان»، «روزگار»، «نسیم» یا «باد صبا» را مورد خطاب قرار داده و با آنها گفت وگو می­ کنند که آن را تشخیص گویند. به عبارتی دیگر، در «شخصیت بخشی» که آن را «جان بخشی به اشیاء» و «جاندار انگاری» نیز گویند، احساسات و رفتاری را که ویژۀ انسان است، به حیوانات و گیاهان و پدیده­ های طبیعی یا امور عقلی نسبت می­ دهند و آنها را همچون یک شخص در نظر می­ گیرند.

به کار بردن نام «جان بخشی» برای این آرایه، از نظر معنی، جامع و کامل نیست، زیرا بسیاری از اموری  که آنها را همچون یک شخص فرض می­ کنیم، مانند گیاهان و حیوانات، خود دارای جان هستند و این نام فقط دربارۀ اشیاء و امور بی­جان درست است و نام «شخصیت بخشی» یا «انسان انگاری» برای این آرایه مناسبتر است.

***

برای دیدن سایر آرایه های ادبی از صفحه آرایه ها و صنایع ادبی دیدن کنید.

***

***

مثال آرایه تشخیص(شخصیت بخشی):

در متن زیر مثال شخصیت بخشی را آورده ایم و آرایه تشخیص با مثال توضیح داده شده است.

در بیت زیر، با استفاده از آرایه تشخیص، سخن گفتن به «سیر» و «پیاز» نسبت داده شده و شاعر آنها را همچون دو شخص فرض کرده و بین آنها گفت و گو صورت گرفته است:

سیر یک روز طعنه زد به پیاز

که تو مسکین چقدر بدبویی؟ (پروین اعتصامی)

 

***

در این دو بیت، سخن گفتن به «مُرغ» و «گُل» نسبت داده شده است و آرایۀ تشخیص دارد؛ زیرا آن دو را همچون دو شخص فرض کرده که با هم سخن گفته اند:

صبحدم مرغِ چمن با گلِ نوخاسته گفت

ناز کم کن که در این باغ بَسی چون تو شکفت

گل بخندید که: از راست نرنجیم، ولی

هیچ عاشق سخن سخت به معشوق نگفت (حافظ)

 

***

در شعر زیر دو آرایۀ تشخیص وجود دارد. گریستن به «جوی» و خندیدن به «مَه» نسبت داده شده و به آنها شخصیت داده شده است:

جوی می­ گرید و

مَه خندان است

و او به میل دل من می­ خندد (نیما یوشیج)

***

در بیت زیر، شاعر خورشید را همچون شخصی فرض کرده که دارد به صورت سینه خیز و به آرامی خود را پشت کوه پنهان می کند و شاعر با این کار، به خورشید شخصیت داده و آرایۀ تشخیص را ایجاد کرده است:

به مغرب سینه مالان قرص خورشید

نهان می‌گشت پشت کوهساران (حمیدی شیرازی)

***